İşletim Sistemi Kurulumu Konu Anlatımı

1. BIOS (BASIC INPUT/OUTPUT SYSTEM)

Temel giriş / çıkış sistemi olarak da tanımlanabilir. Ana kart üzerindeki tüm donanımları kullanmayı sağlayan, işletim sistemi ve donanımlar arasında bağlantı kurmayı yarayan küçük bir işletim sistemidir. 

Bu işletim sistemi ROM bellekte saklanan, kalıcı bir yazılım türüdür. BIOS yazılımı, sistemin ayrılmaz bir parçasıdır.

ROM (Read Only Memory): Sadece Okunur Bellek demektir.

Sistemin kapatılması, formatlanması durumunda BIOS silinmez. Nedeni BIOS’ un diskte değil, anakart üzerine monte edilmiş olmasıdır.

BIOS elektrik kesildiği zaman ayarları silinmesin diye pille beslenir, yapılan ayarlar pil bitene kadar bilgisayar kapalı bile olsa silinmez. 

Pil bittiğinde yapılan ayarlar sıfırlanır. Bu bilgisayar her kapatılıp açıldığında tarih ve saatin kendini sıfırlamasıyla anlaşılabilir. 

BIOS pili bitince tarih ve saat sürekli olarak BIOS’un yüklendiği tarihe döner. Bir BIOS pilinin 4-5 yıl dayandığını düşünülürse sistemin tarihi 4-5 yıl öncesine döner. 

BIOS pilinin değiştirilmesi bu sorunu çözmek için yeterlidir. Tarih ve saatin değiştirilmemesi durumunda sistem düzgün çalışamaz. Örneğin internete girilmek istendiğinde tarih ve saatin hatalı olmasından dolayı girilemeyebilir.

Bios’un Görevleri

Bilgisayar ilk açıldığında çalıştırılan ilk program BIOS’ tur.

İlk olarak bilgisayarın donanımını tarar ve test eder. Bu test sırasında BIOS, herhangi bir sorunla karşılaştığı zaman bunu kullanıcıya yazılı veya sesli hata mesajı olarak bildirir. Daha sonra BIOS, işletim sistemini yükler.

Sistem açılışında (BOOT) sistemin hangi donanımdan başlayacağının ayarlanmasını sağlar.

Bios’un Görevleri

İşlemcinin voltaj düzeyini ayarlar.

Sistem ve işlemci fan hızlarının görülmesini düzenlenmesini sağlar.

Bilgisayar açılışına şifre koyulmasını sağlar.

BOOT Nedir?

Bilgisayar açıldığında bir dizi sıradan kontrolleri yapıp bilgisayarın açılabilmesi için gerekli olan sistem dosyalarını yükleyerek işletim sistemini devreye sokma işlemidir.

Bilgisayara güç verildiğinde sistemde bir hata varsa uyarı mesajı verir. Hata yoksa sistem açılışı BOOT kısmına geçer. 

BOOT kısmında da işletim sisteminin yüklenmesine geçilir. Böylece bilgisayar işletim sistemini yükleyerek kullanılabilecek duruma gelir.

Hata Mesajları ve Sebepleri

Hata Mesajı

Karşılığı

Keyboard Error. Press F1 to Resume

Klavye hatası

CMOS Checksum Bad 

BIOS sıfırlanma hatası 

CPU Fan Error

İşlemci fan hatası

SMART Hard Disk Error

Harddisk hatası

A disk read error occured 

Hard disk okuma hatası

Operating System not found

İşletim sistemi yükleme hatası

1. Sesli Hata Mesajları

2. BIOS’ta Yapılan Değişiklikler

BIOS, ROM içinde bulunan bir yazılımdır. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduğu için hiçbir değişiklik kaydedilemez. 

Bu yüzden BIOS üzerinde yapılan değişikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir. 

BIOS’da ayarlar değiştirildiğinde bu ayarlar CMOS denilen bir bellek çeşidine kaydedilir. 

2. BIOS’ta Yapılan Değişiklikler

CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor): Bütünleyici Metal Oksit Yarı İletken anlamına gelen bir kısaltmadır.

Bilgilerin burada tutulması için bir pil ile CMOS sürekli beslenir ve kaydedilen ayarların burada sürekli kalması sağlanır.

Kısacası BIOS’un değişiklik yapabildiğimiz kısmı CMOS’tur.

BIOS Çeşitleri

Eski olan CMOS BIOS ve yeni nesil UEFI olmak üzere BIOS, ikiye ayrılabilir. Her iki BIOS türünde farklı birçok üretici olduğu için menülerin isimleri, yerleri, görünümleri farklı olsa da temeldeki işlevleri aynıdır.

1. CMOS BIOS

CMOS BIOS artık zamanını doldurmuş bir BIOS türüdür. Ev kullanıcıları için bilgisayar çıktığından beri var olan bu tür BIOS’lar dışarıdan müdahaleye oldukça kapalı ve kullanımı oldukça kısıtlıdır.

CMOS BIOS’lar fare bile kullanılamayan çok az dil seçeneği sunan ve değiştirilmesi mümkün olmayan bir arayüz ile gelirdi.

CMOS BIOS Menüsü

CMOS BIOS Tarih – Saat ve Bağlı Bileşenler Menüsü

CMOS Boot Menüsü

Bütün BIOS’larda mutlaka bulunan yerlerden biri BOOT menüsüdür. 

Bilgisayar formatlanmak istendiğinde bu menüye ulaşıp içinde format dosyaları yer alan aygıtın seçilmesi gerekir. İsim veya yer farklılık gösterse de mutlaka bir BOOT menüsü vardır. 

CMOS Boot Menüsü

2. UEFI BIOS

CMOS BIOS’un teknolojinin gerisinde kalmasıyla ortaya çıkan ve yeni nesil BIOS türüdür. 

Bu yeni BIOS ile görsel ve kullanım olarak çok daha iyi bir noktaya gelinmiştir. 

Unified Extensible Firmware Interface demek olan UEFI, eskimiş olan normal BIOS’tan çok daha gelişmiş bir görünüme sahiptir.

İŞLETİM SİSTEMİ KURULUMU

1. USB Belleğe ISO Dosyası Yazmak

Günümüzde işletim sistemi kurulumu USB belleklere ISO dosyası yazarak-yüklenerek gerçekleştirilmektedir. 

ISO, bir CD ya da DVD üzerinde bulunan tüm bilgilerin tıpatıp saklanabildiği, açılışta başlatma özelliklerinin (bootable) korunabildiği bir arşiv biçimidir. 

Kısaca bir yapıdaki bütün dosyaların birebir saklanmasını sağlayan bir yapıdır.

İşletim sistemi dosyaları da internette ISO hâlinde bulunur. Bu ISO’lar işletim sistemine göre 3-5 GB arasında olabilir. 

1. USB Belleğe ISO Dosyası Yazmak

İşletim sistemlerinin ISO’larının en önemli özelliği bootable olmalarıdır. 

Böylece bir ISO dosyası USB belleğe yazdırıldığı-yüklendiği, BIOS ayarlarına girilip BOOT menüsünden USB bellek en üste alındığı zaman bilgisayar bir dahaki açılışında harddiskten önce USB belleği kontrol ederek USB belleğinde bootable özelliği varsa ön yükleme ekranını yükleyecektir. 

Daha sonra bu ön yüklemedeki adımlar izlenerek bilgisayar formatlanabilir. 

1. USB Belleğe ISO Dosyası Yazmak

İşletim sistemi ya da açık kaynak işletim sistemleri dosyaları ISO olarak internet üzerinden indirilebilir. 

İndirilen ISO dosyaları birçok programla USB belleğe yazılabilir. Bütün programlar aynı mantıkla çalışmaktadır. 

Yükleme yapılacak USB belleğin ve yüklenecek ISO dosyasının mutlaka seçilmesi gerekir. 

1. USB Belleğe ISO Dosyası Yazmak

İnternetten ücretsiz edinilebilecek ISO yazma programıyla ISO dosyası USB belleğe yazdırılmalıdır.

Bu işlem için Ventoy programı kullanılabilir. Diğer programlara göre çok pratik ve kullanışlıdır.

Bir ISO dosyası, bir USB belleğe yazdıracağı zaman USB belleğin içindeki bütün veriler silinmektedir. 

1. USB Belleğe ISO Dosyası Yazmak

Kullanılabilecek diğer programlar

Rufus

Windows USB/DVD Download Tool

2. İşletim Sistemi Kurulum Aşamaları

Öncelikle bilgisayarın sorunundan emin olunması gerekir. Aşağıdaki gibi bir ekran çökmüş bir işletim sistemini temsil etmektedir ve işletim sistemi kurulumu mecburidir. 

Sorunlu çalışan bir işletim sistemi yeniden kurulacaksa mutlaka yedekleme yapılmalıdır. 

2. İşletim Sistemi Kurulum Aşamaları

İnternetten indirilen ya da başka bir şekilde edinilen işletim sistemi ISO dosyası herhangi bir programla USB belleğe yazıldıktan sonra BIOS ya da UEFI ekranındaki BOOT menüsünden USB belleğini en üste alınca 

Bilgisayar destekliyor ise açılırken Hızlı BOOT menüsüne kısa yol tuşu varsa ona basılıp USB belleğine açılış için ayar yapılması gerekir.

2. İşletim Sistemi Kurulum Aşamaları

Bu işlem doğru yapıldıysa ön yükleme başlayacak ve aşağıdaki ekran gelecektir. Bu ekran gelmişse format işlemine başlanmıştır. İşletim sistemi kurulum adımları ufak farklılıklar içerse de temelde ciddi bir değişiklik yoktur.

İşletim Sistemi Kurulumu Başlangıç Penceresi

İşletim Sistemi Kurulumu Başlangıç Penceresi

Bu ekranda dil, saat ve para birimi biçimi ve klavye düzeni seçilebilir. Daha sonra İleri düğmesine basılır. 

İleri düğmesine basıldıktan sonra Şimdi Yükle penceresi ile yükleme sihirbazı başlatılır. 

Bu ekranın aşağısında yer alan Bilgisayarınızı Onarın seçeneğiyle çökmüş işletim sistemi kurtarılmaya çalışılabilir. 

İşletim Sistemi Kurulumu Başlangıç Penceresi

İşletim Sistemi Yükleme Seçenek Penceresi

32 Bit mi? - 64 Bit mi?

Mimarı sütununda yer alan x86 ve x64 kullanılan işlemciyi temsil etmektedir. 

x86 eski işlemcileri destekleyen 32 bit’i temsil ederken x64 yeni teknoloji olan 64 bit’i temsil etmektedir. 

32 bit ile sadece 4 GB RAM'e kadar kullanılabilir.

32 Bit mi? - 64 Bit mi?

4 GB RAM üstü RAM için 64 bit kullanılır. 

64 bit işletim sistemi kurulacaksa kullanılacak programlarda 64 bit’i destekleyen programlar olmalıdır. 

64 bit işletim sistemlerinde 32 bit programlar çalışabilir fakat 32 bit işletim sistemlerinde 64 bit işletim sistemleri çalışmamaktadır.

İşletim Sistemi Yükleme Seçenek Penceresi

İşletim Sistemi Yükleme Seçenek Penceresi

Mevcut işletim sisteminden yükseltmek isteniyorsa Yükselt seçeneği tercih edilmelidir. 

Bu seçenekte işletim sistemi dosyaları güncellenecek fakat kişisel dosyalar zarar görmeyecektir.

İşletim Sistemi Yükleme Seçenek Penceresi

Yeni bir kurulum yapılıyorsa aşağıdaki pencere üzerinden Özel seçeneği ile ilerlemek gerekir. 

Bu seçenek ile seçilen verilerin hepsi silinecektir. İşletim sisteminin yeni sürümünü yükleyecektir. 

Burada sadece işletim sisteminin yüklü olduğu harddisk bölümünün silinmesi gerektiğini unutulmamalıdır. 

İşletim Sistemi Disk Biçimlendirme Penceresi 

İşletim Sistemi Disk Biçimlendirme Penceresi 

Yeni kurulum için Özel seçeneği ile ilerlendiğinde aşağıdaki gibi disk için birim yapılandırması isteyen bir pencere görüntülenir. Burada dikkat edilmesi gereken bir durum söz konusudur. 

Çökmüş bir işletim sistemi formatlanacaksa bu ekranda o bilgisayarda kullanılan sayıda harddisk sürücüsü görülür (C: D: vb.). 

Ayrıca işletim sisteminin kendi oluşturduğu bölümlerde burada görülecektir. 

İşletim Sistemi Disk Biçimlendirme Penceresi

İşletim sistemi dosyaları C: sürücüsünde yüklü olduğu için bu adımda yapılması gereken C: sürücüsünü biçimlendirip yeniden yüklemektir. 

C: sürücüsünü tespit edebilmek için eğer işletim sistemi açılıyorsa C: sürücüsüne bir isim vermek veya boyutunu not edip bu ekranda boyutuna bakarak tespit etmek gibi yöntemler kullanılabilir.

İşletim Sistemi Disk Biçimlendirme Penceresi

İşletim sistemi açılmıyorsa ve bu ekrana gelindiyse genel olarak işletim sistemi tarafından oluşturulmuş bölümlerden (100 MB, 300 MB, 500 MB) sonraki ilk bölüm C: sürücüsü olmaktadır. 

Çok ender olarak D: sürücüsü üstte yer alabilir. 

İşletim Sistemi Disk Biçimlendirme Penceresi 

İşletim Sistemi Disk Biçimlendirme Penceresi

C: sürücüsünden emin OLUNUNCA üzerine tıklanıp aşağıdaki seçeneklerden Biçimlendir seçilir. Böylece C: sürücüsü silinir. Biçimlendirme bittikten sonra tekrar C: sürücüsü seçilip İleri basıldığı zaman işletim sistemi yüklenmeye başlar. 

UYARI

C: sürücüsünde önemli dosyalar varsa bu dosyaları kaybetmemek için gene internetten bulunabilecek ve kurulum gerektirmeden işletim sistemi dosyalarını geçici olarak RAM’e yükleyen işletim sistemi ISO’ları kullanılabilir. 

ISO dosyaları bütün dosyaları RAM’e yüklediği için sisteme zarar vermeden dosyalara erişilmesine ve yedekleme yapılmasına olanak verir. Daha sonra sistem yeniden başlatılıp işletim sistemini kurulabilir. 

İşletim Sistemi Kurulum Başlangıç Penceresi 

İşletim Sistemi Disk Oluşturma Penceresi

Böylece sadece C: sürücüsü silinip geri yüklendiği zaman D: gibi diğer sürücülerdeki dosyalar zarar görmeyecektir. İstenirse bütün sürücüler silinip bütün sabit disk istenen şekilde bölümlenebilir.

Bütün sürücüler silindiyse ya da yeni bir disk üzerinde çalışılıyorsa disk önceden bölümlenmemiş olduğu için tüm alan ayrılmamış görünecektir. Bu durumda işletim sisteminin düzgün çalışabilmesi için sabit diskin bölümlenmesi gerekir. 

İşletim Sistemi Disk Oluşturma Penceresi

İşletim Sistemi Disk Oluşturma Penceresi 

500 GB’lık bir sabit disk örnek alınırsa bunun tamamını C: sürücüsüne ayırmak ilerleyen zamanlarda format atılmasını çok zorlaştıracaktır ve sabit disk doldukça işletim sisteminin yavaşlamasına sebep olacaktır.

Format atılmak istendiği zaman bütün verinin taşıması, format atıldıktan sonra tekrar yerine taşımanız gerekir.

İşletim Sistemi Disk Oluşturma Penceresi

Bu nedenle belirlenecek bir oranda bölünmelidir. Normal bir kullanım için 100 GB C: sürücüsü ve 400 GB D: sürücüsü mantıklı olacaktır (İstenirse E: sürücüsü de oluşturabilir). 

SSD disklerde bölümleme yapmak performansı düşürecektir.

Yeni bir bölüm oluşturmak için Ayrılmamış Alan’a tıkladıktan sonra aşağıdan Yeni düğmesi tıklanabilir. Bu ekranda oluşturulacak alanın boyutu istenecektir. İlk alan olduğu için bu alan C: sürücüsüdür. 

C: sürücüsünü oluşturduktan sonra geri kalan Ayrılmamış Alan’ın tamamını D: sürücüsüne ayırmak için üzerine tıklanıp Yeni seçilip bütün kalan alanı seçmek için doğrudan Tamam tıklanabilir.

İşletim sisteminin kullanacağı alanı daraltmak, genişletmek veya veri alanı olarak ikinci bir birim oluşturmak işletim sistemi kurulumundan sonra mümkündür.

İşletim sistemi kurulumu bittikten sonra birkaç tane ayar ekranı gelecektir. Bu ekranda Hızlı ayarları kullan seçeneği işaretlenebilir ya da Ayarları özelleştir ile kişisel ayarlar yapılabilir.