Temel Tasarım İlkeleri 8 - İnternet, Web Tarayıcıları ve Arama Motorları

1.1. İnternet

İnternet, dünya üzerindeki birçok bilgisayar sistemini TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) protokolü ile birbirine bağlayan ve her geçen gün daha fazla büyüyen bir iletişim ağıdır. Resim 1.1: Internet

1.1.1. IP (Internet Protocol) Numarası

IP (Internet Protocol), bilgisayarların birbirleri ile iletişim kurmalarını sağlayan standart bir protokoldür. İnternet Protokol adresi, TCP/IP standartını kullanan bir ağda bulunan cihazların birbirleriyle iletişim kurmak ve veri alışverişinde bulunmak için kullandıkları benzeri olmayan bir numaradır. IP numarası, iletilen bilginin doğru adrese gönderilmesini veya doğru adresten alınmasını sağlar. İki bilgisayar iletişim kurdukları zaman birbirlerini bulmak için IP adresini kullanırlar. Gerçek hayattan bir örnek vermek gerekirse herkesin oturduğu evin bir adresi vardır. Nasıl ki bir kişiye mektup göndermemiz gerektiğinde zarfın üstüne açık adresini yazıyorsak ve bu adrese mektubumuz ulaştırılıyorsa IP numaraları da bilgisayarın açık adresidir. IP numaraları A.B.C.D şeklinde bir yapıdır. Buradaki A,B,C,D ye karşılık 0-255 arası bir sayı gelmektedir. Örneğin 212.200.83.75 bir IP numarasıdır.

1.1.2. Alan Adı (Domain)

Domainler; IP adresi diye tabir edilen, bilgisayarların birbirini görmesini sağlayan nümerik sisteminin daha kolaylaştırılmış ve rahatça girilebilmesi için kelimelerle ifade edilen halidir. Internet adreslerinde 4 temel bölüm yer almaktadır. www.alanismi.alanturu.ulkekodu Örneğin; www.meb.gov.tr internet adresinde “gov” web sitesinin bir hükümet kurumuna ait olduğunu tr ise alanın Türkiye’ye ait olduğunu belirtmektedir. İnternet adreslerinde kullanılan alan türlerine ait bazı kısaltmalar aşağıdaki gibidir: gov: Hükümet kurumları (government) edu: Eğitim kurumları (education) org: Ticari olmayan kuruluşlar (organization) com: Ticari kuruluşlar (company) mil: Askeri kurumlar (military) net: Servis sunucular (network) ac: Akademik kuruluşlar (academic) int: Uluslararası kuruluşlar (international) Bunun yanında kullanılan ülke kısaltmaları da vardır. Bunlardan bazıları; tr: Türkiye, br: Brezilya, uk: İngiltere, fi: Finlandiya, ru: Rusya gibi

1.1.3. Hosting (Barundırma)

Hosting’in kelime anlamı “Ev sahipliği yapmak , barındırmak” tır. Hosting, hazırlanan web sitelerinin belirlenen alan isimlerine göre internet ortamında yayımlanmasını sağlayan hizmet türüdür. Bu hizmet, hosting firmaları tarafından belirli süreliğine sağlanır. Server (sunucu) bilgisayarlar, hosting amacıyla kullanılan gelişmiş donanımsal özelliklere sahip olan ve birçok kullanıcıya aynı anda hizmet veren bilgisayarlardır. Resim 1.2: Server (Sunucu) sistemleri

1.2. WEB Tarayıcıları

Web servislerinin işlevi, temelinde metin aktarmadır. Gelişmiş bir mimari kullanan Web servisi, Hipermetin Transfer Protokolü - HTTP (HyperText Transfer Protocol) adı verilen bir protokol üzerinde çalışmaktadır. Web üzerinde bilgiler, Web servisleri aracılığıyla sunulur. Sunulan her bir elektronik dosyaya Web Sayfası adı verilir. Web sayfalarını kişilerin kullanabilmesi için geliştirilmiş programlar ise Web Tarayıcısı (Browser) olarak adlandırılır. İçerisinde bütünleşik bir veya daha fazla web sayfası olan alanlar Web Sitesi olarak adlandırılır. Web siteleri çok çeşitli amaçlarla yapılabilir. Bunlar kısaca e-ticaret, eğitim, finans, iletişim gibi çeşitli amaçlarla yapılmış olabilir. Bir web sayfasından diğer bir web sayfasına geçiş yapılabilmektedir. Bu gibi geçiş bilgisi barındıran metinlere (link) adı verilir. Web sayfaları bu gibi yeteneklere sahip olduğu için Hipermetin (hypertext) olarak adlandırılmaktadır. Web tarayıcıları, hipermetinde belirtilen özelliklere göre sayfaları görüntüleme yeteneklerine sahip bir programdır. Tarayıcılar sayesinde web sayfaları görüntülenebilir ve web sayfaları arasında gezinti yapılabilir.

1.2.1. WEB Tarayıcıların Çalışması

Web tarayıcıları, istemci-sunucu sistemine göre çalışmaktadırlar. İstemci (client), olarak adlandırılan Web sayfalarını kullanmanız için seçilen tarayıcı programıdır. Sunucu (server) olarak adlandırılan ise bir web tarayıcısının istekte bulunduğu web sayfalarını hazırlayarak sunan sistemdir. Web sayfası istek yazısına URL (İnternet Kaynak Etiketi) denir. Örneğin, http://www.meb.gov.tr. Web tarayıcısı çalıştırılıp URL isteği yaptığında, web üzerinde bağlanmak istediği sunucu bilgisayar adresi kendisine bildirilir. Bu adresi alır ve sunucu bilgisayara bağlanır. Bu adresteki sunucu,istenilen web sayfasına ilişkin dosya veya dosyaları hazırlayarak istekte bulunan web tarayıcısına sunar. Web tarayıcısı bu bilgileri alarak çalıştığı bilgisayara aktarır. Çalıştığı bilgisayara aktardığı web sayfası bilgilerini, sayfada istenilen şekilde kullanıcıya sunar.

URL (Uniform Resource Locators): Web sayfasının internet üzerindeki adres bilgilerini içerisinde barındıran bilgidir. URL adresleri 3 parçadan oluşur. Bunlar protokol adı, sunucu ismi, dizin veya dosya ismi . Örnek; “http://www.meb.gov.tr/duyuruayrinti.asp” verilebilir. Web tarayıcı yazılımları çok çeşitlidir ve ücretsizdir. Herhangi bir web tarayıcı yazılımını, üreten firmanın sitesine girerek bilgisayarımıza indirip kurabiliriz. Sundukları arayüz ve kullanım açısından her biri farklı özellikler sunar. Hepsinden istediğimiz performansı almamız mümkündür. Tarayıcı yazılımları, açılır menüler, butonlar, kısayol ve yardım özelliklerini içlerinde barındırırlar ve kullanımları kolaydır. Tarayıcı yazılımlarının arayüzlerindeki butonları gözden geçirecek olursak; Geri, bir önceki gösterilen sayfaya gitmek için kullanılır. İleri, geri ile bir önceki gösterilen sayfaya dönülmüşse, dönülen sayfadan önceki sayfaya gitmek için kullanılır. Dur, sayfaya ilişkin bilgileri bilgisayara yükleme işlemini durdurmak için kullanılır. Ana Sayfa, tarayıcı ilk açıldığında giriş sayfası olarak ayarlanan sayfaya gitmek için kullanılır. Yenile, Yüklenmiş sayfanın tekrar yüklenmesi istendiğinde kullanılır. Sayfa ekrana eksik geldiyse bazı nesneler ekranda tam görünmüyorsa kullanılır. Adres Çubuğu, görüntülenmek istenilen web adresinin yazıldığı alandır.

Durum Çubuğu: Tarayıcı yazılımlarda pencerenin en alt kısmında olur ve istediğimiz sayfanın bilgisayarımıza yüklenme aşamasını veya kullanıcıya verilen uyarıları gösterir. Web tarayıcısı ile bir web sayfasına bağlanmak için yapmamız gereken işlemler kısaca aşağıdaki gibi sıralanabilir.  Web tarayıcı programının çalıştırılması  Adres yazma alanına istenilen URL adresinin yazılması  Git butonuna veya Klavyeden Enter tuşuna basılması

Web tarayıcı yazılımlarıyla bir web sayfası ekrana getirildiğinde, sayfa üzerinde fare gezdirilirken, başka sayfalarla bağlantısı olan metinlerin üzerine gelindiğinde farenin imleci veya metnin şekli değişecektir. Bu metne fare ile tıklandığında diğer web sayfasına geçiş sağlanır. Bu sayede sitede veya web sayfalarında gezinti olayı sağlanmış olur. Bir sayfaya bağlanıldığında veya bir sayfa bağlantısına tıklandığında, Web tarayıcısı internet üzerindeki başka bir bilgisayara bağlanır ve sayfaya ilişkin dokümanı çalıştığı bilgisayara kaydederek sizin kullanımınıza sunar. Web sayfasının bilgisayarınıza kaydedilip görüntülenmesi işlemine sayfa yüklenmesi adı verilir.

1.3. Arama Motorları

İnternet, bütün dünya üzerindeki bilgisayarların birbirine bağlanabilmesi üzerine kurulmuş bir sistemdir. Bu nedenle üzerinde pek çok sayıda site ve sayfa bulunmaktadır. Bu site ve sayfalar milyonlarca konuda hizmet verir. İnternette aradığımız site, sayfa veya konunun nerede olduğunu bulmamızı sağlayan araçları barındıran sitelere arama motorları adı verilir.

1.3.1. Arama Motorlarının Çalışması

İnternet ortamında aradığımız bir bilgiye hızlı bir şekilde erişimi sağlamak için arama motorları kullanılmaktadır. Web üzerinde bulunan tüm içeriği indeksleyen, arama motorları mevcuttur. Kullanıcı arama motoruna, aramak istediği bilgiye ilişkin bir veya birden fazla anahtar kelime girdiğinde, arama motorları içerisinde bu kelime veya kelimeleri barındıran ilgili dosyaları bularak, ilgili site veya web sayfalarını ekrana listeleyerek kullanıcıya sunar. Kullanıcı arama motorlarından herhangi birinin web adresini, tarayıcının adres kısmına yazarak erişebilir. Aradığımız web adresi veya sayfasına erişmek için en kısa yol, arama motorlarını kullanmaktan geçer. Çünkü arama motorları dünya üzerindeki bütün sitelerin bilgilerini tarayarak sürekli olarak güncel bilgiler sunmaktadır.

 Yüzlerce hatta binlerce adresi listelemeyi arama motorları nasıl yapıyor?

Arama motorları, dünya üzerindeki web sitelerini sürekli bir şekilde çalışan kişiler, otomatik taramalar ve kayıt ekranları gibi araçlarla kendi veri tabanlarına kaydederler. Arama motorlarının internet üzerinde otomatik taramasını yapan programlar, genel olarak spider, crawlers, robots olarak isimlendirilmiştir. Bu programlar sürekli olarak interneti tarayarak değişen ve eklenen sayfalardaki bilgileri, arama motoru veri tabanına kaydederler.

1.3.2. Arama Motorları ile Arama Yapma

Arama motorlarını kullanırken istediğiniz bir bilgiyi bulabilmek için anahtar birtakım kelimelere ihtiyaç duyulur. Arama motorları kullanımı şu aşamalardan oluşmaktadır:  Tarayıcının adres kısmına arama motoru adresi yazılarak fare ile git butonuna tıklanır veya klavyenin enter tuşuna basılır.  Arama motoru sayfası açıldığında sayfada arama yapmak istediğimiz kelimeleri yazacağımız alan karşımıza çıkar.  Boş alana aranacak kelimeler yazılır, ardından Ara (Search) butonuna fare ile tıklanır.  Tarayıcı ekranına aradığımız konuyla ilgili yüzlerce web adresi çıkar.  Arama motorunun sunduğu imkânlara göre sonuçlar sadece doküman değil, ses, video ve haber gibi farklı biçimlerden de oluşabilir.  Çıkan adreslere fare ile tıklanarak araştırmamıza devam ederiz. Aradığımız bilgilere erişmek için her zaman bu yöntemi kullanabiliriz.

Aynı anda birden fazla kelimeyle arama yapmak isteyebilirsiniz. Örneğin, birden fazla kelimeyi aynı sayfada aramak istediğimizde çift tırnak içe almamız gerekecektir “Eğitim Öğretim” böyle bir arama istediğimizde sayfada Eğitim Öğretim kelimeleri yan yana varsa bize listelenecektir. Mantıksal olarak birden fazla şartı kullanmak istiyorsak mantıksal arama yöntemini kullanmamız gerekir bunun için arama motorları bize mantıksal operatörler sunmuştur. Bunlar: AND, OR ve NOT kelimeleridir. Bu operatörler ve kullanım şekilleri aşağıdaki gibidir. Operatör Örnek Kullanım Sonuç AND Meb AND Öğrenci İçerisinde Meb ve Öğrenci geçen tüm siteleri listeler OR Video OR Resim İçerisinde Video veya Resim olan tüm siteleri listeler NOT Resim NOT Ses İçeriğinde Resim geçen Ses geçmeyen tüm siteleri listeler Tablo 1.1: Arama motorlarında mantıksal operatörlerin kullanımı